W Puszczy Kampinoskiej zarejestrowano 118 zespołów roślinnych. Rozmieszczenie ich w terenie można przyrównać do mozaiki złożonej z bardzo różnej wielkości kamyków. Sporządzając mapę roślinności rzeczywistej, na którą patrzycie, staraliśmy się je powiększyć do rozmiarów zauważalnych w tej skali, łącząc ze sobą zespoły pokrewne fitosocjologicznie. Powstał zbiór 14 rodzajów „kamyków” (14 kolorów) obejmujący całą szatę roślinności Puszczy. Opisy przedstawione obok charakteryzują zawartość poszczególnych pozycji – od jednego do dwudziestu kilku zespołów. Sprawa się jeszcze bardziej skomplikuje, gdy dodamy do tego 15 zbiorowisk niedających się bliżej (do zespołu) określić. Mapę wypełniają jednak wraz z dobrze scharaktery-zowanymi zespołami.

1. Leśne i zaroślowe nadrzeczne zbiorowiska wierzb i topól, Salicetea purpureae
- zespoły: zarośla wierzb, Salicetum triandro-viminalis są fazą inicjalną i ogniwem sukcesji do łęgu wierzbowego Salicetum albo-fragilis i topolowego Populetum albae
- występowanie: na najniższym, zalewanym co roku tarasie Wisły („Ruska Kępa”)oraz łachach i kępach wiślanych
- gleby: mady i piaski rzeczne
- drzewostan: topola biała, czarna, szara i osika, wierzba krucha i biała
- podszyt: różne gatunki wierzb krzewiastych, bez czarny i koralowy, dereń świdwa, szakłak
- charakterystyczne runo: pnącza – chmiel, kokornak, kielisznik, wyżpin jagodowy
- dominująca cecha: bujny rozwój wszystkich roślin (np. pokrzywa do 3,5 m wys.) oraz mozaikowy układ z drobnymi zbiornikami wodnymi (starorzeczami)          

2. Olsy i zarośla łozowe, Alnetea glutinosae
- zespoły: zarośla łozowe, Salicetum pentandro-cinereae to faza inicjalna i ogniwo sukcesji do olsu, Carici elongatae-Alnetum s.l. (=Sphagno squarrosi-Alnetum + Ribeso nigri-Alnetum)
- występowanie: na pasach bagiennych tarasu akumulacyjnego
- gleby: torf niski i czarna ziemia bagienna
- drzewostan: olsza czarna, brzoza omszona
- podszyt: porzeczka czarna, kruszyna, łoza, rokita, wierzba uszata, w. laurolistna
- charakterystyczne runo: gatunki olsowe - turzyca długokłosa, psianka słodkogórz, zachylnik błotny, trzcinnik lancetowaty; wiele gatunków szuwarowych – np. trzcina i wielkie turzyce oraz pływające np. okrężnica bagienna.
- dominująca cecha: układ kępkowo-dolinkowy; dolinki wiele miesięcy zalane wodą

3. Łęgi olszowe i wiązowe, Alno-Ulmion
a. zespół: łęg olszowo-jesionowy (przystrumykowy), Fraxino-Alnetum
- występowanie: wzdłuż cieków wodnych oraz, najczęściej, na obrzeżu olsów
- gleby: czarne ziemie oglejone
- drzewostan: olsza czarna, brzoza omszona,, jesion wyniosły, wiąz szypułkowy
- podszyt: porzeczka czerwona, porzeczka czarna, trzmielina zwyczajna, kalina koralowa, dereń świdwa
- charakterystyczne runo: czartawa pospolita i drobna, śledziennica skrętnolistna, kozłek bzolistny; współegzystują gatunki olsowe z grądowymi, wiele gatunków łąkowych; szuwarowych prawie brak
- cecha dominująca: bogactwo gatunkowe i duże zwarcie warstwy krzewów
b. zespół: łęg jesionowo-wiązowy, Ficario-Ulmetum minoris
- występowanie: w dolinie Bzury
- gleby: mady nadrzeczne
- drzewostan: jesion wyniosły, wiąz polny, wiąz szypułkowy, dąb szypułkowy
- podszyt: trzmielina zwyczajna, dereń świdwa, głogi, kalina koralowa
- charakterystyczne runo: ziarnopłon wiosenny, czyściec leśny, kopytnik, złoć żółta, fiołek wonny, kokorycz pełna, piżmaczek wiosenny
- dominująca cecha: aspekt wczesnowiosenny – wielobarwne łany kwiatów  

4. Grądy i dąbrowy, Querco-Fagetea (wraz ze zbiorowiskami zastępczymi z kl. Rhamno-Prunetea i Epilobietea angustifolii)
a. zespół: grąd, Tilio cordatae-Carpinetum betuli w trzech formach – wilgotnej (niski), świeżej (wysoki) i kwaśnej (trzcinnikowy)
- występowanie: na wyniesieniach (grądach) wśród bagien, na płaskich podnóżach wydm oraz niektórych zboczach wydmowych
- gleby: czarna ziemia, brunatna z piasków pylastych lub gliniastych
- drzewostan: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, grab zwyczajny, klon zwyczajny, jawor, jesion, modrzew polski, brzoza brodawkowata, brzoza czarna, trześnia, jabłoń płonka
- podszyt: leszczyna, głogi, dereń świdwa, wawrzynek wilczełyko, suchodrzew pospolity, trzmielina zwyczajna
- charakterystyczne runo: gwiazdnica wielkokwiatowa, przytulia Schultesa, bluszcz, pszeniec gajowy, możylinek trójnerwowy, kokorycz pusta i pełna, fiołek przedziwny i leśny, szczyr trwały, łuskiewnik różowy, groszek wiosenny, zawilec gajowy i żółty
- dominująca cecha: wielowarstwowy drzewostan z grabem w pełnym zwarciu w drugiej i trzeciej warstwie; aspekt wczesnowiosenny runa
b. zespół: dąbrowa świetlista, Potentillo albae-Quercetum petraeae
- występowanie: najczęściej na stromych, południowych i wschodnich stokach wydm, w sąsiedztwie terenów bagiennych (ważna podwyższona wilgotność powietrza i wynikający z niej opad poziomy)
- gleba: rdzawa piaszczysta
- drzewostan: dąb szypułkowy i bezszypułkowy, jawor, lipa drobnolistna, brzoza brodawkowata, modrzew polski, jabłoń płonka, grusza
- podszyt: wiśnia kwaśna, berberys, trzmielina brodawkowata, tarnina, szakłak, wiąz korkowy, róże
- charakterystyczne runo: pięciornik biały, miodunka wąskolistna, jaskier wieloowockowy, naparstnica zwyczajna, dzwonek brzoskwiniolistny, miodownik melisowaty, ciemiężyk białokwiatowy i wiele innych kserotermów
- dominująca cecha: jedyny leśny zespół kserotermiczny, przejawia tendencję do wędrowania – wkracza na teren boru mieszanego, ustępuje grądowi na skutek rozsiewania się grabu.

5. Bory sosnowe i mieszane, Vaccinio-Piceetea
a. zespoły: bory mieszane, Querco roboris-Pinetum + Serratulo-Pinetum
- występowanie: we wnętrzu pasów wydmowych, szczególnie na łagodnych, wewnętrznych stokach łuków i paraboli wydmowych o wystawie północnej i zachodniej
- gleba: bielicowa piaszczysta
- drzewostan: sosna, dąb bezszypułkowy i szypułkowy, brzoza brodawkowata
- podszyt: leszczyna, trzmielina brodawkowata, jałowiec, jarzębina, kruszyna
- charakterystyczne runo: janowiec barwierski i ciernisty, trzcinnik leśny, orlica, borówka czernica i brusznica, wężymord niski, malina kamionka, konwalia majowa
- dominująca cecha: zespoły bardzo stabilne; systematycznie zwiększa się ich udział w lasach Puszczy.
b. zespoły: bory sosnowe wilgotne, Molinio-Pinetum i Leucobryo-Pinetum molinietosum
­ występowanie: wewnątrz pasów wydmowych w obniżeniach
­ gleba: bielicowa piaszczysta
­ drzewostan: sosna, brzoza brodawkowata, dąb bezszypułkowy i szypułkowy
­ podszyt: jarzębina, kruszyna
­ charakterystyczne runo: trzęślica modra, borówka czernica i brusznica, pszeniec zwyczajny, siódmaczek leśny, rokiet pospolity, widłozęby, gajnik lśniący
­ dominująca cecha: zwarta warstwa mszysta
c. zespoły: bory sosnowe - goryszowy Peucedano-Pinetum i modrzaczkowy Leucobryo-Pinetum
­ występowanie: wewnątrz pasów wydmowych, na łagodnych zboczach, z roku na rok zmniejsza swój udział przekształcając się w bór mieszany
­ gleba: bielicowa piaszczysta
­ drzewostan: sosna, brzoza brodawkowata, dąb bezszypułkowy
­ podszyt: jałowiec, jarzębina, kruszyna
­ charakterystyczne runo: borówka czernica i brusznica, pszeniec zwyczajny, szczodrzeniec rozesłany, pomocnik baldaszkowy, dzwonek okrągłolistny, wrzos, rokiet, widłoząb, gajnik lśniący
­ dominująca cecha: znaczący udział jałowców oraz łany borówek, wrzosu i pszeńca
d. zespół: bór chrobotkowy, Cladonio-Pinetum
­ występowanie: bardzo rzadko w młodych drzewostanach, na zdegradowanym uprzednio siedlisku, zmniejsza swą powierzchnię, przekształcając się w inne zespoły borów
­ gleba: inicjalna, piaszczysta
­ drzewostan: sosna, brzoza brodawkowata
­ podszyt: jałowiec
­ charakterystyczne runo: chrobotki, płucnice, kostrzewa owcza, borówka brusznica, mącznica lekarska, wrzos, rokiet, widłozęby, płonnik włosisty
­ dominująca cecha: młody, rozrzedzony drzewostan, bez podszytu, z dominującymi w runie porostami
e. zespoły: bór sosnowy bagienny, Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris oraz torfowisko wysokie, Sphagnetum magellanici – jego faza inicjalna
­ występowanie: kilka fragmentów na torfowisku wysokim w misach deflacyjnych, również w bezpośrednim sąsiedztwie torfowisk niskich i przejściowych
­ gleba: torf wysoki
­ drzewostan: sosna, brzoza omszona
­ podszyt: borówka bagienna, chamedafne północna, kruszyna
­ charakterystyczne runo: żurawina, modrzewnica zwyczajna, bagno, wełnianka pochwowata, torfowce, płonniki, turzyca gwiazdkowata i zwyczajna
­ dominująca cecha: przez wiele miesięcy woda stojąca na powierzchni z pływającym płem, a wśród niego kępki wyższych roślin

6. Zbiorowiska nawodne z klasy Lemnetea minoris i Potametea obejmują 17 zespołów roślin pływających na powierzchni          
7. Zbiorowiska terofitów letnich z klasy Bidentetea tripartiti na wysychających brzegach wód obejmują 2 zespoły          
8. Szuwary i wysokie turzycowiska z klasy Phragmitetea oraz torfowiska niskie z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae
­ zespoły: w tej grupie jest 29 zespołów
­ występowanie: zajmują one obrzeża cieków i zbiorników wodnych oraz w pasach bagiennych często duże obszary
­ gleby: glejowe, z dużą zawartością węglanu wapnia, torf niski
­ charakterystyczne runo: wiele gatunków wysokich traw, turzyc, sitów, pałek oraz bobrek trójlistny, siedmiopalecznik błotny, czermień błotna, skrzyp przybrzeżny, jaskier olbrzymi, wiązówka błotna, wełnianka wąskolistna
­ dominująca cecha: woda stojąca przez wiele miesięcy, większość zespołów tworzą wysokie rośliny          
9. Łąki świeże, wilgotne i mokre z klasy Molinio-Arrhenatheretea
­ zespoły: w tej grupie jest 14 zespołów
­ występowanie: na dużych obszarach w pasach bagiennych, a także w dolinach Wisły i Bzury
­ gleby: czarne ziemie bagienne, mniej lub bardziej przesuszone oraz mady w dolinach rzek
­ charakterystyczne runo: ogromna rozmaitość gatunkowa traw i innych rodzin, szczególnie wartościowe są storczyki
­ dominująca cecha: sezonowość barw kwitnących roślin, użytkowanie jest nieodzowne do zachowania tych zbiorowisk. W krajobrazie - stogi siana.          
10. Murawy napiaskowe z klasy Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis
­ zespoły: należą tu 4 zespoły
­ występowanie: na rozwiewanym piasku wydmowym oraz na utrwalonych roślinnością zboczach otwartych wydm
­ charakterystyczne runo: lepnice, goździki, strzęplice, jastrzębiec kosmaczek, sasanka łąkowa, wężymord stepowy, rojnik pospolity, macierzanka piaskowa, traganek piaskowy, pięciornik piaskowy, kocanki piaskowe, smagliczka pagórkowa, płonnik włosisty
­ dominująca cecha: niskie murawy, kwitnące na przemian rośliny          
11. Murawy bliźniczkowe i wrzosowiska z klasy Nardo-Callunetea
­ zespoły: murawa bliźniczkowa (psiara) Polygalo-Nardetum i wrzosowisko Arctostaphylo-Callunetum
­ występowanie: na otwartych wydmach, raczej spłaszczonych, oba zespoły sąsiadują ze sobą i przeplatają się mozaikowo
­ charakterystyczne runo: wrzos, mącznica lekarska, bliźniczka psia trawka, widłak goździsty, sasanka otwarta, fiołek skalny, ukwap dwupienny, jastrzębiec baldaszkowy, izgrzyca rozesłana
­ dominująca cecha: otwarta, kwitnąca przestrzeń z pojedynczymi jałowcami, ma tendencję do zarastania, głównie brzozą          
12. Nitrofilne zbiorowiska ruderalne z klasy Artemisietea vulgaris i wydepczyska z klasy Plantaginetea majoris
­ zespoły: w tej grupie jest 14 zespołów
­ występowanie: przede wszystkim na opuszczonych, a także nadal zamieszkałych osadach rolnych i leśnych          
13. Zbiorowiska segetalne i ruderalne z rzędu Polygono-Chenopodietalia
­ zespoły: w tej grupie jest 8 zespołów
­ występowanie: na ugorach, nieużytkach, uprawach rolnych          
14. Mozaikowe kompleksy segetalne na polach uprawnych, w ogrodach i w otoczeniu domów

   Urozmaicona rzeźba terenu parku wraz z mozaiką siedlisk - od bagiennych po skrajnie suche - decyduje o dużym bogactwie szaty roślinnej. Występuje tu około 150 zbiorowisk roślinnych, które tworzy ponad 1400 gatunków roślin naczyniowych i około 150 gatunków mszaków. Położenie puszczy na niżu w centralnej części Polski sprawiło, że we florze spotyka się gatunki związane zarówno z klimatem kontynentalnym (np. kocanki piaskowe), jak i atlantyckim (np. szczotlicha siwa), a także typowe dla strefy borealnej (np. zimoziół północny), a nawet pontyjskiej (np. wężymord stepowy). Bardzo cennym składnikiem flory parku jest relikt epoki polodowcowej – chamedafne północna.. Ciekawostką dendrologiczną jest brzoza ciemna (czarna) – forma brzozy brodawkowatej, której kora pozbawiona jest białego barwnika.

  Różnorodny jest świat grzybów i porostów. Dzięki prowadzonym w ostatnich latach badaniom mykologicznym wiemy, że liczba taksonów grzybów wielkoowocnikowych (gatunków, odmian i form) wynosi co najmniej 1533. Dzięki ochronie w formie parku narodowego obszaru Puszczy Kampinoskiej, zachowały się tu zarówno gatunki typowo leśne, związane ze zbiorowiskami naturalnego pochodzenia, jak i synantropijne (związane z łąkami, pastwiskami, terenami obecnych lub dawnych siedzib ludzkich). Istotną część mykobioty parku - ok. 40% - stanowią gatunki związane ze starymi, zamierającymi drzewami i martwym drewnem, z których część jest znana wyłącznie z KPN. Obszary wydmowe parku są ważnym w skali kraju miejscem występowania grzybów psammofilnych (związanych z piaskiem), w tym chronionych, np: tęgoskóra korzeniastego czy gwiazdosza kwiatuszkowatego. Spośród ponad 300 gatunków zagrożonych  (znajdujących się na czerwonej liście), w tym 20 gatunków objętych ochroną, stosunkowo często możemy spotkać ozorka dębowego, większość z nich to jednak gatunki unikalne takie jak: sosnojamka kurczliwa czy żagwica listkowata.

  Na podstawie współczesnych badań i danych historycznych dotyczących porostów stwierdzono występowanie około 200 ich gatunków, z tego ok. 50 w różnym stopniu zagrożonych. Na uwagę zasługuje występowanie na terenie parku stanowisk gatunków porostów wielkoplechowych, posiadających na czerwonych listach wysoki status zagrożenia. Są to m.in. brodaczka kępkowa, włostka brązowa, odnożyca jesionowa i pawężnica psia. Ważnym jest również fakt ciągłego występowania na tym obszarze gatunków charakterystycznych dla początkowych stadiów sukcesji wydm, takich, jak: chróścik karłowaty i słonecznica mchowa.

  W parku i w jego otulinie stwierdzono występowanie 74 gatunków drzew (w tym 34 gatunki rodzime), z czego tylko kilka ma znaczący udział w tworzeniu drzewostanów. Najważniejszymi są: sosna zwyczajna, olsza czarna, brzozy (brodawkowata i omszona) oraz dęby (szypułkowy i bezszypułkowy). Sosna, główny gatunek lasotwórczy w Kampinoskim Parku Narodowym, porasta większość terenów wydmowych. W związku z tym, że rośnie w trudnych warunkach – na suchych i ubogich piaszczystych glebach – ma wąskie przyrosty roczne, twarde, sprężyste i bogate w żywicę drewno. Ze względu na te właściwości sosny używane były do wyrobu masztów okrętowych. Stare, ok. 200-letnie sosny masztowe, o  wysokości do 30 metrów i ponad półmetrowej pierśnicy, zachowały się do dnia dzisiejszego m.in. w obszarach ochrony ścisłej„Nart”, „Wilków”, „Rybitew”, „Sieraków” i „Kaliszki”.

  Lasy zajmują ok. 73% powierzchni parku. Ubogie partie wydm porastają bory świeże, w których drzewostan tworzy zazwyczaj sosna z domieszką brzozy brodawkowatej. W podszycie występują jałowiec, kruszyna i jarzębina, czasem także dęby, głównie szypułkowy. Runo ma charakter krzewinkowo-mszysty, podkreśla to obecność borówek (czernicy i brusznicy),wrzosu oraz kostrzewy owczej. Bujną warstwę mszystą tworzą m.in. płonniki i rokiet, pośród których w miejscach suchszych i prześwietlonych spotyka się porosty, np. chrobotki i płucnice. Sporadycznie, na najbardziej jałowych fragmentach wydm, zachowały się niewielkie płaty borów chrobotkowych. Największą powierzchnię na wydmach zajmują bory mieszane sosnowo-dębowe. W drzewostanie obok sosny duży udział mają dęby oraz brzoza brodawkowata. Warstwę krzewów tworzą kruszyna, jałowiec i jarzębina, czasem także leszczyna i trzmielina brodawkowata. W runie, obok gatunków typowo borowych, m.in.: borówek, konwalii,pszeńca zwyczajnego, paproci orlicy pospolitej, domieszkę stanowią gatunki grądowe, takie jak: perłówka zwisła, fiołek leśny, turzyca palczasta. Znaczną powierzchnię zajmują na wydmach zbiorowiska borowe niewykształcone, będące w trakcie regeneracji, mające cechy pośrednie między borami świeżymi i mieszanymi. Poza Grochalskimi Piachami – niemal 100-hektarowym kompleksem otwartych wydm śródlądowych – wydmy pozbawione roślinności występują nielicznie i zajmują zazwyczaj niewielkie powierzchnie. Nieco częstsze są murawy napiaskowe i ciepłolubne oraz wrzosowiska.

Bór mieszany

Na niektórych zboczach wydm oraz na mineralnych wyspach wśród bagien rosną lasy liściaste zwane grądami. Zajmują siedliska o zróżnicowanych warunkach wilgotnościowych i żyznościowych. Ich drzewostan tworzą dąb szypułkowy, grab oraz lipa drobnolistna z domieszką klonu zwyczajnego i brzozy brodawkowatej. W miejscach wilgotnych towarzyszą im wiąz i jesion, zaś na wydmach sosna, najczęściej sztucznie nasadzona. Grądy najpiękniej wyglądają wiosną, w okresie kwitnienia roślin runa leśnego. Zanim na drzewach rozwiną się liście zacieniające dno lasu kwitną zawilce gajowe i żółte, kokorycze, przylaszczki, dąbrówka rozłogowa, gwiazdnica wielkokwiatowa, gajowiec żółty i in. Na niektórych siedliskach grądowych, np. na południowych stokach niektórych wydm, rozwija się dąbrowa świetlista. Skład drzewostanu może być podobny do tego, jaki panuje w grądach lub borach mieszanych, jednak warstwa krzewów jest słabo rozwinięta, dzięki czemu runo tych zbiorowisk jest dużo bogatsze w gatunki. Odpowiednie warunki znajdują tu zwłaszcza gatunki lubiące cieplejsze, nasłonecznione stanowiska, np.: dzwonek brzoskwiniolistny, miodownik melisowaty, pięciornik biały, ciemiężyk białokwiatowy i rozchodnik wielki.

Grąd

Zbiorowiskami leśnymi typowymi dla terenów bagiennych są olsy. Budujące drzewostan olsze tworzą u swych podstaw wysokie kępy, pomiędzy którymi przez znaczną część roku znajduje się woda. Na kępach rosną mchy, rośliny zielne występujące na siedliskach niezabagnianych, nawet borowych, np.: borówki, szczawik zajęczy, paprocie oraz krzewy. W zalewanych wodą dolinkach występują rośliny olsowe i szuwarowe: różne gatunki turzyc, kosaciec żółty,gorysz błotny czy karbieniec pospolity. Ze względu na swą niedostępność olsy są przyrodniczo najlepiej zachowanymi zbiorowiskami leśnymi parku, są też ostoją wielu rzadkich gatunków zwierząt. Wzdłuż brzegów strug i kanałów oraz na obrzeżach olsów występują łęgi jesionowo-olszowe.

  Pierwotnie lasy porastały większość terenów bagiennych, a jedynymi zbiorowiskami otwartymi były podmokłe szuwary trawiaste (np. trzciny pospolitej) i turzycowiska. W wyniku działalności człowieka na osuszonych terenach bagiennych powstały półnaturalne zbiorowiska łąkowe. Do najważniejszych należą zmiennowilgotne łąki trzęślicowe będące miejscem występowania wielu rzadkich gatunków, jak storczyki, goździk pyszny czy kosaciec syberyjski oraz  bogate florystycznie łąki świeże z charakterystyczną trawą - rajgrasem wyniosłym.

Więcej zdjęć ...