Jest to jedna z najstarszych placówek tego typu w Polsce. Zaczątkiem był zwierzyniec, utworzony w 1934 r. z inicjatywy prezydenta RP Ignacego Mościckiego, któremu Polonia kanadyjska przekazała w darze cztery bizony: dwuletniego byka YUCON oraz trzyletnie jałówki MUNTIOYA, ALBERTA i ACADIA. Bizony pochodziły ze stada Wainwright w stanie Alberta. Zbudowano dla nich zagrodę o pow. 31,02 ha w starym borze sosnowym z domieszką olsu i bogatym podszytem. Z tego okresu zachowała się do dzisiaj wieża obserwacyjna, z której na swoje bizony spoglądał prezydent Mościcki. Przetrwały też główna brama wjazdowa, stróżówka i mała dzwonnica.



W 1935 r. zagrodę podzielono na dwie części. W jednej z nich umieszczono bizony, a do drugiej wpuszczono przywiezione z Białowieży żubro-bizony – 5 samic (STOLCE, MAJA, FAWORYTA, BRZOSKA, BRAMKA). Pierwszy żubr dotarł do ośrodka 22 I 1936 r. Był to przywieziony z Białowieży byk PUCHACZ po rodzicach z linii białowiesko-kaukaskiej.

Groźne chwile przeżywał ośrodek w 1938 r., kiedy stwierdzono wystąpienie na jego terenie epizootii pryszczycy, bardzo zaraźliwej choroby wirusowej. Pierwsze objawy chorobowe u zwierząt zaobserwowano 16 VIII 1938 r. Na szczęście okazało się, że była to łagodna forma wirusa, na którą chorowało okoliczne bydło. Mimo że zachorowały wszystkie zwierzęta przebywające w rezerwacie, a więc 7 bizonów, 12 żubro-bizonów i 2 żubry, to po 8-10 dniach choroby wyzdrowiały.

Wybuch wojny zniweczył dorobek ośrodka. Niemcy zlikwidowali zwierzyniec, a zwierzęta wywieźli do Rzeszy. Po wojnie ośrodek służył przez prawie trzy lata jako „sierociniec" dla zwierzyny płowej. Działalność hodowlaną wznowił w 1949 r. Pierwsze sprowadzone żubry pochodziły ze stad hodowlanych z Pszczyny i Niepołomic. W następnych latach starano się przede wszystkim usunąć z hodowli żubry linii białowiesko-kaukaskiej. Do pewnego stopnia się to udało, obiektowi przywrócono charakter rezerwatu żubrów, ale ciągle służył on jako miejsce przetrzymywania nadliczbowych byków z innych ośrodków.

Nowy etap w historii ośrodka zaczął się w 1971 r. Zainicjowało go przywiezienie dwóch byków z OHZ w Pszczynie i czterech jałówek z Białowieży. W 1973 r. urodziły się pierwsze cielęta żubrów nizinnych (białowieskich), dwa byczki - PORAJ i POPLON. Zostały one zgłoszone do Księgi Rodowodowej żubrów, gdzie po raz pierwszy w rubryce hodowca wpisano Smardzewice. Oznaczało to, że ośrodek zaczął wreszcie spełniać funkcje hodowlane. W 1995 r. hodowla w Smardzewicach została uznana za najlepszą hodowlę zamkniętą żubrów w Polsce.

Nazwa Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach nie od razu była używana. W chwili zakładania mówiło się o nim po prostu zwierzyniec. Później dodano słowo Spała i przez pewien czas ośrodek nosił nazwę Zwierzyniec Spała. Gdy do bizonów dołączyły żubry, zaczęto używać coraz częściej nazwy Rezerwat Żubrów Spała. Była też używana, choć bardzo rzadko, nazwa Zwierzyniec Książ, wywodzona od nazwy wsi położonej w lasach smardzewickich. Po wojnie ośrodek był administrowany przez Zarząd Ochrony Przyrody Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Nosił wówczas nazwę Ośrodek Hodowli Rzadkich Zwierząt. W 1976 r. został przekazany pod zarząd Kampinoskiego Parku Narodowego. Otrzymał wtedy nazwę Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach. Z okazji obchodów 60-lecia ośrodka i 20-lecia jego funkcjonowania w strukturach KPN 30 X 1997 r. ośrodkowi nadano imię prezydenta RP Ignacego Mościckiego. W 2002 r. wydzielona została kwatera pokazowa żubrów dla celów edukacyjnych i turystycznych.



Obecnie Ośrodek zajmuje pow. 72,4 ha. Leży w strefie ochronnej Spalskiego Parku Krajobrazowego. Liczebność stada hodowlanego utrzymywana jest na poziomie 20 sztuk.

Na terenie Ośrodka i w jego otoczeniu znajdują się następujące obiekty:
- zagroda pokazowa żubrów
- ścieżka dydaktyczna (długość 2,8 km, początek przy parkingu, koniec przy zagrodzie pokazowej)
- parking
- izba edukacyjna w siedzibie Nadleśnictwa Smardzewice

Aktualnie zwiedzanie ośrodka jest niemożliwe. Został on z dniem 06.12.2014 r. zamknięty dla odwiedzających do odwołania.

Kontakt:
kierownik Ośrodka – Katarzyna Mierzwa

Ośrodek Hodowli Żubrów
ul. Tomanka 9, 97-213 Smardzewice
tel./fax: (44) 710 86 20, 508 190 667
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.